Taal. We kunnen eigenlijk niet zonder. Als kind word je ingewijd in het leven via woorden. Taal is hoe we een weg zoeken in de wereld. Hoe we relaties bouwen en onderhouden. Hoe we liefhebben en ruzie maken. Hoe we bestaan. Zonder taal, en zonder verhaal, verdwijn je eigenlijk een beetje.
En toch is dat wat bij dementie vaak gebeurt. De zinnen verdwijnen, de betekenis vervaagt. Er is veel (neuropsychologisch) onderzoek naar. Wetenschappers zoeken bijvoorbeeld uit wat er in je hersenen gebeurt bij Alzheimer. Datje dingen die op elkaar lijken, door elkaar gaat halen (appel voor peer). Van dat complexe hersenonderzoek hebben wij geen kaas gegeten.
Toch denken we dat ‘taal’ in ons onderzoek ook een belangrijke bril is. Wij lezen alle verslagen van de bewoners die we volgden, en proberen te zoeken naar betekenissen. In hun taal. Of juist in de gaten van hun taal. Want wat ‘zegt’ iemand eigenlijk als hij of zij zwijgt? Of wat kun je horen in iemands uitroepen, als je de letterlijke taal even overslaat? Heeft iemand pijn, verlangt hij ergens naar? Als je woorden ‘lek’ zijn, heb je iemand nodig die de gaatjes in het vergiet dicht. Of die probeert jouw eigen taal te verstaan.
Zo volgden we Els die niet zoveel meer zei, maar nog best veel kon uitdrukken. Als je haar wat langer van dichtbij meemaakt. Coby praatte de hele tijd, maar er was weinig meer van te verstaan. Maar water doorheen sijpelde, was een heel verdrietig verhaal dat ze wilde vertellen. Daarnaar luisteren en dat erkennen, leek haar goed te doen. Dan volgden we Jantien, die door haar afasie amper meer woorden had. Toch kon de onderzoeker heel betekenisvol met haar communiceren.
En Elly gaf mij echt een nieuw inzicht over taal. Ik las haar paginalange uitspraken achter elkaar. En kon er helemaal niks van begrijpen. De ‘fietsen’, ‘vloeken’ en ‘kinderen’ wisselden elkaar random af. Het uren turen op haar ‘verhaal’ leidde mij naar een doodlopend paadje. De lichte paniek die dat opriep (ik moet hier iets van begrijpen!) leerde me tegelijk iets. Misschien ervaarde ik daar ter plekke hetzelfde als wat mensen met dementie continue meemaken. En was het de omgekeerde (of parallelle) ervaring van leven met vergevorderde dementie.
We zaten ineens in hetzelfde ongemakkelijke schuitje, Elly en ik. En daarmee hadden we ook een gedeelde grond. We snapten elkaar nu even niet.Om elkaar te verstaan is taal onontbeerlijk en dat precies was ons nu ontglipt. ‘Elly is onbegrijpelijk’ was vervangen door ‘wij begrijpen elkaar totaal niet’. Daarin waren we eigenlijk gelijkwaardig verbonden. Ik vond het een verrassend inzicht.
En los van het ontcijferen, gaat het bij ‘taal en dementie’ misschien vooral om het serieus nemen dat iemand iets wil uitdrukken. Dat iemand iets wil communiceren.En dat we daar heel goed naar, om en doorheen moeten proberen te luisteren.Als eigen, betekenisvolle en waardige taal. Zelfs als die vanuit onze logica volstrekt onbegrijpelijk is.
En zo verdwijnt ook Elly niet, maar staat haar verhaal hier.
Roept dit vragen op? Of wilt u iets delen over hoe het is om te leven met dementie? Dan nodigen we u van harte uit om te reageren.
j.leest@presentie.nl
©2019, Judith Leest, Stichting Presentie i.o.v. Zorgbalans
