Er was eens een man, Heinz genaamd. De vrouw van Heinz was ernstig ziek en had dure medicijnen nodig. Maar Heinz kon de medicijnen niet meer betalen. Moest Heinz zijn vrouw laten sterven of de medicijnen gaan stelen? Dit dilemma legde een beroemde psycholoog, Kohlberg genaamd, begin jaren ’70 voor aan een groep kinderen. Hij wilde onderzoeken hoe kinderen zich ‘moreel ontwikkelen’: hoe ze leren om over goed en kwaad te denken. De oplossing voor het dilemma was volgens de psycholoog dat kinderen leren inzien wat het meest van waarde is: ‘leven is belangrijker dan bezit’, om dit vervolgens weer te vertalen naar het concrete geval: ‘Heinz mag in dit geval stelen’.
Dit dilemma uit de wetenschap kreeg een staartje. De psycholoog constateerde namelijk dat jongetjes deze taak veel beter konden uitvoeren dan meisjes. Maar zijn assistente, Carol Gilligan, legde zich daar niet bij neer. Zij verdiepte zich in hoe de meisjes het dilemma oplosten, en ontdekte een ‘different voice’, een ander geluid. Meisjes kwamen met oplossingen als ‘Heinz kan een lening vragen bij de bank’, of ‘een deal sluiten met de apotheker’. Meisjes betrokken, kortom, de context van het dilemma erbij en dachten vanuit verantwoordelijkheid, verbondenheid en zorg.
En daarmee was het begin van de zorgethiek geboren, waarin de presentietheorie vervolgens is geworteld. Tot Heinz op het toneel verscheen, was de aloude idee over ethiek, over het goede en het kwade, gebaseerd op rechtvaardigheid. In de wereld van de jongetjes van Kohlberg maken vrije mensen individuele keuzes om hun eigen belangen te behartigen; de zorg moet rechtvaardig verdeeld zijn en zoveel mogelijk gelijk voor allen. Maar voor de meisjes van Kohlberg staat de relatie centraal: zorg en verantwoordelijkheid zijn belangrijker dan rechtvaardigheid. Mensen zijn relationele wezens, die kwetsbaar zijn in hun lichamelijkheid en afhankelijk van hun context en medemensen.
Op dit moment wordt het nieuwe Zorgakkoord elke dag verder uitgewerkt: wie krijgt recht op welke zorg? Laten we het pleidooi van de meiden van Kohlberg daarin vooral niet vergeten en ruimte maken voor unieke relationele contexten van zorgbehoeftigen. Heinz en zijn dilemma zijn misschien wel actueler dan ooit.
Zorg kan anders. Bijvoorbeeld door minder vanuit rechten en meer vanuit verantwoordelijkheid naar zorg te kijken. Zo gaat dat in de presentie.
