Het cultiveren van kwaliteitsbewustzijn in tijden van corona

Samen met collega’s Andries Baart en Jan den Bakker schreef ik een artikel waarin we het Zorg-Ethisch kwaliteitsModel (ZEM) uit de doeken deden. Aan de Covid-19-pandemie illustreerden we de bruikbaarheid van ZEM voor het bevragen, beschrijven, evalueren en verbeteren van bestaande zorgpraktijken. Het werd daarmee ook een soort test van het model. We dienden het artikel in bij een peer-reviewed wetenschappelijk tijdschrift (op 27 mei 2020). Vanwege de relevantie voor omgang met de Covid-19-pandemie drong het tijdschrift er bij ons op aan het alvast als preprint te publiceren. Dat hebben we gedaan (zie link helemaal onderaan). Het artikel wordt nu gereviewed. Hieronder de vertaalde (en licht bewerkte) inleiding:

Stichting Presentie hoopt de komende tijd weer steeds meer activiteiten te kunnen oppakken. Daarbij volgen wij de richtlijnen van de overheid en hanteren een eigen coronabeleid in geval van fysieke samenkomsten. Deelnemers aan onze activiteiten ontvangen deze richtlijnen voorafgaand aan een bijeenkomst. Zo zorgen wij voor uw en onze veiligheid.

We gaan er vanuit dat cursussen weer geheel of gedeeltelijk op locatie kunnen plaatsvinden. Maar deze tijd is ongewis en vraagt mogelijk toch om aanpassingen. Daarom zullen wij steeds naar bevind van zaken handelen en worden cursusprogramma’s eventueel aangepast aan de actuele mogelijkheden. Wij vragen daarvoor uw begrip en medewerking.

Neem bij vragen gerust contact met ons op via Dit e-mailadres is beschermd tegen spambots. U heeft JavaScript nodig om het te kunnen zien. .

Stichting Presentie verzorgde in het najaar van 2019 voor het eerst de leergang Kwaliteit en Verantwoording.
In het najaar 2020/voorjaar 2021 wordt deze leergang opnieuw aangeboden. Vanuit het perspectief van presentie (en zorgethiek) wordt een andere manier van realiseren, organiseren en verantwoorden van kwaliteit uitgewerkt.

Druppels afschudden

Nu we zo’n beetje uit de eerste crisisfase lijken te raken, grijpen velen deze tijd aan om terug te kijken op de afgelopen periode, om van daaruit vooruit te kunnen denken over hoe nu verder. Ook wij doen dat, met het zorgethisch kwaliteitsmodel (ZEM) [1] op de achtergrond. Op de uitkomsten daarvan vooruitlopend doe ik hier een eerste vingeroefening, waarbij ik met grote stappen door mijn persoonlijke notities over de afgelopen periode ga. Eerst terugblikken, verwerken misschien ook wel?, voordat ik vooruit kan denken…

Wat opvalt is dat de meeste van mijn notities gaan over de systemische context (in het ZEM ‘de koperen plaat’). Oppermachtig en sturend aanwezig: maatregelen van de overheid dringen door tot alle hoeken en gaten van onze samenleving en dus ook tot de zorgwereld. Regels worden directief opgelegd. De aanpak is ferm, probleemoplossend. Nederland conformeert zich. Wetenschappelijke kennis over ziekte en epidemiologie (belichaamd door het RIVM) domineert; gaat, in deze eerste fase, zelfs boven de toch altijd dominante logica van de economie. Al gauw blijkt dat dat wringt: hier wordt een ongekende spaak in het wiel van onze bedrijvigheid gestoken. Er wordt een groot appèl op solidariteit gedaan: de sterken moeten zich matigen ten gunste van de zwakkeren. Is dat een écht appèl op solidariteit, vanuit onderlinge zorgzaamheid, of vooral een oproep om vol te houden tot oude tijden kunnen herleven? De vraag naar wat het ene mensenleven waard is ten opzichte van de voorspoed (en het vertier, maar ook: de gezondheid) van de ander sijpelt door in het debat. Daar weten we vooralsnog geen raad mee.

Finaliseren en deugden

Het wordt ons regelmatig als feedback gegeven: de presentiebenadering bedient zich van nogal moeilijke woorden, zoals finaliseren en af en toe zelfs oubollige termen, zoals deugden. In deze Coronatijd zijn beide begrippen mij weer behulpzaam gebleken. Graag neem ik u voor een derde keer mee in het lief en leed van ons gezin(shuis).

Vrij spoedig na de lockdown ontvingen wij post. Een brief van de jeugdzorgorganisatie met wie wij samenwerken met daarin een aantal regels die nu van kracht werden. Eentje daarvan was dat bezoeken tussen ouders en kinderen niet door gingen. Een regel waar heel Nederland op een bepaalde manier mee van doen had: ouders in verpleeghuizen die niet meer bezocht mochten worden, bezoeken in de gehandicaptenzorg die stopgezet zijn enz. En dus ook in de Jeugdzorg. Allemaal bedoeld voor onze veiligheid. Toch kon ik deze regel niet klakkeloos accepteren. Het riep onmiddellijk een ongemakkelijk gevoel op. En soort moreel ‘niet pluis’ gevoel; een soort van “Hè, is dit het (enige) goede om te doen?”. Zo’n gevoel is voor mij over het algemeen het beste moment om een goede bak koffie te gaan zetten. Dat is dus eerst gebeurd. En dan komt een denkproces op gang: “Wat betekent deze regel voor onze gezinshuiskinderen? Waar draagt het aan bij? Pakt dat ook zo uit? Voor allemaal?”

Kalk het op de wanden, schreeuw het van de daken

Catalogi van goed en kwaad in tijden van corona

Het doet er niet toe maar ik houd van street art en graffiti, en ik ben duidelijk niet de enige.
Altijd al een kunstvorm (want dat is het doorgaans) die kritisch de actualiteit volgt en in tijden van corona is dat niet anders. Ze biedt een uitzonderlijk medium om na te denken over en commentaar te geven op corona, coronabeleid en coronazorg. En dat gebeurt dan ook, van Berlijn tot São Paulo en
van Kaapstad tot Tokyo. Afbeelding 0 vind je in Amsterdam maar is het inmiddels wereldberoemd geworden portret van een verpleegkundige, die ondanks haar eenvoud wordt geportretteerd als Super Zuster: ze draagt een mondkapje met daarop het symbool van superman. Het is overal gekopieerd, op gebouwen geprojecteerd en zelfs als los verkrijgbare kunst uitgegeven. Hét symbool van de zorg voor Covid-19 patiënten. Misschien is het portret ook wel zo geliefd omdat de afgebeelde vrouw in haar uiterlijk oost en west verbindt?

Lees hier het volledige artikel >>

Default

Eigenlijk waren wij nu een keer in het voordeel. We speelden een thuiswedstrijd, dachten we. Toen de corona uitbrak en kort daarna de scholen sloten, waren wij voorbereid.

Onze oudste, nu 12, zit al 3,5 jaar af en aan thuis. Een thuiszitter, thuisleerder. Hoewel dat leren intussen een brede invulling kent. Het klassieke schoolsysteem past hem niet; hij leert anders, maar dat ‘andere’ kent onderwijsland (nog) niet. Wij pasten ons leven daar de afgelopen jaren op aan. Dat betekent dat we 2 om 3 dagen werken. Zodat er altijd iemand thuis is om voor hem te zorgen, hem van en naar ontwikkelplekken te brengen. En flexibel genoeg te zijn voor de periodes waarin het verdriet weer opspeelt, over dat hij zó afwijkt van de norm. Ons ‘schema’ klopte dus al: ervaren rotten in thuisonderwijs.

De zorg op je nemen

De meesten zullen het verhaal kennen en zo niet, dan toch de staande uitdrukking: een barmhartige Samaritaan (zijn of handelen als –). De parabel – opgetekend in het evangelie van Lucas – wordt door Jezus verteld in antwoord op de vraag aan hem: wie is mijn naaste? Dat was een relevante vraag want Joden werden geacht hun naaste lief te hebben (volgens de leefregels in het boek Leviticus).

In de parabel is een reiziger overvallen, in elkaar geslagen en voor oud vuil langs de weg achtergelaten. Twee passerende Joodse geestelijken bekommeren zich niet om het slachtoffer: ze zouden er bezoedeld door raken en hun werk in de tempel niet meer kunnen doen. Een toevallig voorbijkomende Samaritaan – lid van een zeer laag in aanzien staand volkje – ziet de man, krijgt medelijden, buigt zich wel over het slachtoffer, verzorgt zijn wonden, zet hem op zijn lastdier en brengt hem naar een hotel. Daar laat hij nog wat extra geld achter voor de eventueel bijkomende kosten en zegt op de terugweg nog te vergoeden wat verder nodig bleek. Het antwoord op de vraag ‘wie is je naaste?’ luidt dan ook: de naaste is degene die zich naaste toont, niet degene die zich zo voelt of acht. Tot zover de gelijkenis, die talloze malen is geschilderd, en daar gaat het me om.

Wat kan ik doen, wat moet ik zeggen?

Omgaan met onmacht

Eenzaamheid, ziekte, ongeluk, armoede, vernietiging, sterven, lijden… het is overal om me heen. En niet alleen nu, in deze coronacrisis, maar altijd al, mijn hele leven lang. In het klein: in mijn persoonlijk leven en in het ‘groot’: in organisaties, in de maatschappij, zelfs in het ‘heel groot’: in de wereld zoals ik die (soms, gelukkig niet altijd) percipieer, ons omgaan met de aarde en het ecosysteem. En het is hard werken om er niet door overweldigd te raken, om niet door onmacht verlamd te raken.

Wat te doen? Wat te zeggen?

Vele wegen heb ik in het verleden uitgeprobeerd: héél hard werken, nog harder werken. Met een burn-out als gevolg. Gefrustreerd organisaties verlaten. Me schuldig voelen. Afstand nemen door me terug te trekken in mijn eigen kleine wereld en koekjes te bakken. ‘Ermee zitten’, met een depressie tot gevolg. Ontsnappen door geen nieuws meer te zien of lezen. Mezelf troosten door te kijken naar wat wèl lukte.

Samen somberen, ik word er altijd beter van

Ik merk het aan mijzelf en ik hoor het om me heen van professionals: het begrip ‘samen’ staat onder druk. Verschillen in opvattingen worden explicieter en de bereidheid om regels zomaar te accepteren neemt af. In verpleeghuizen hoor ik dat de ene groep verwanten de regels strikt wil blijven naleven, terwijl andere verwanten juist verruiming eisen.

Ik lees een bericht over een vrouw die door het raam afscheid moest nemen van haar terminale echtgenoot. Die echtgenoot is met een speciale ambulance naar huis gebracht voor dit afscheid, maar toch: de echtgenoten hebben elkaar zeven weken niet gezien. Ik vind er meteen wat van, maar voorzichtigheid is op zijn plaats. Want ik ken de feiten niet en oordelen van buitenaf is altijd makkelijk. En zonder consequenties.