Sociaal afstand nemen (1)

Het heet social distancing maar dat is het natuurlijk niet. De besmetting met het coronavirus wordt afgeremd – zeggen experts en waarom zouden we hen niet geloven? – doordat ons een pakket aan maatregelen is opgelegd: thuisblijven, 1,5 meter afstand houden, geen handen schudden, niet zoenen of huggen, niet met drommen tegelijk het strand op of de gemeentelijke vuilstort bezoeken en evenmin over anderen heen hangen om het laatste pak WC-papier uit het schap van de buurtsuper te grissen. Maar waarom heet dat sociale afstandneming? Het gaat toch overduidelijk over fysieke afstandneming.

Het ligt voor de hand te denken: door deze afstandhouderij met het hele lichaam, met de mond, de hand, met adem en speeksel, raken we op een sociale afstand van elkaar. Maar is dat ook wat we zien gebeuren? Leidt fysiek afstand houden tot sociaal afstand houden?

Wat heb je aan presentie in een crisis?

Net zoals bij veel mensen gaat in deze tijd mijn gevoel alle kanten uit. Er zijn talloze mooie verhalen over zorgverleners van alle niveaus die op een relationele manier zorg aan het verlenen zijn. De IC’s zijn prominent in beeld. Zichtbaar wordt hoe hoog complexe zorg steeds gaat (en altijd al ging, zeggen betrokkenen zelf) om de ander te zien en te begrijpen: patiënt en familie. Om aansluiten en afstemmen. En er zijn regels maar die zijn niet alles bepalend. Mijn applaus is voor de zorgverleners die onder de huidige druk menselijk blijven en de patiënt nog steeds zien. Zorg blijkt dus toch meer te gaan over bekommernis dan over genezen, behandelen of oplossen.

Schoolwerk

Mijn gezinshuisdochter van 9 zit naast mij aan mijn bureau in mijn kantoor haar werk voor school te maken. in ons gezinshuis met zes kinderen, proberen we het ritme van school enigszins vast te houden. En ik probeer ook nog iets van mijn werk voor elkaar te krijgen. Terwijl naast mij een begin wordt gemaakt met een taalwerkje, besluit ik twee collega’s een mail te sturen. Al bij de aanhef stok ik. Naast mij wordt op luide en geïrriteerde toon verzucht: “Ik snap er niks van, ik kan dit dus niet”. De verzuchting wordt kracht bijgezet met een duw tegen het lesmateriaal. Mijn beeldscherm wiebelt op mijn bureau. De eerste typefouten verschijnen in beeld. Ik corrigeer ze om mij daarna naar Emmi te draaien: “Wat lukt er niet?”. “Niks niet”, foetert ze. Ik vraag haar: “Wat moet je doen?”. “Ja, dat weet ik toch niet!” articuleert ze stevig. “Dan moet je even lezen”, zeg ik rustig. “Wat staat daar bovenaan?”. “Dat weet ik toch niet, dat kan ik toch niet hhhhhhrrrrr, ik kan niks, ik ben dom!!!”.

Presentie in coronatijd: wie kunnen wij voor u zijn en wat kunnen wij voor u betekenen?

Ik ben van slag. Op mijn eigen thuiswerkeiland word ik heen en weer geslingerd tussen ‘overdrijven we niet een beetje’ en ‘nemen we het wel serieus genoeg’? Als ik uitzoom, denk ik het eerste, als ik inzoom het tweede. We leggen massaal en doorgaans gewillig het openbare leven plat en de economie komt (gedeeltelijk) krakend tot stilstand. Tegelijkertijd gaat in veel gevallen het leven toch min of meer gewoon door, soms zelfs in aangenaam ‘afgeslankte’ vorm. Er ontstaan allerlei creatieve initiatieven om elkaar een hart onder de riem te steken en in contact te blijven. Aan meer of minder geslaagde filmpjes, plaatjes en tweetjes geen gebrek.

Berichten in de media en uit de zorgorganisaties waarmee wij samenwerken, dwingen me echter om onder ogen te zien wat een menselijk drama zich afspeelt. Wekenlang zwaar ziek zijn, eenzaam doodgaan, alleen de allerallernaasten om een graf, in isolatie op een kamertje zitten zonder je vertrouwde ankerpunten, op jezelf teruggeworpen zijn in onzekerheid terwijl je van jezelf al verward bent, het is allemaal niet opwekkend. En wat te denken van al die zorgverleners die zich een slag in de rondte werken en tegelijkertijd moeten dealen met al dat persoonlijk lijden?

Nee, we kunnen niet doen alsof het wel meevalt. We hebben hier van doen met een mega-opgave in de zorg die ons onverwacht overspoelt. Dat vraagt van iedereen, ook diegenen die zich nu nog op veilige afstand wanen, optimale medewerking en onderwerping aan de voorgeschreven maatregelen om zoveel mogelijk mensen dit leed te besparen.

Maar tegelijk vraag ik mij soms juist af als ik inzoom, of we het niet overdrijven. Niet om de grote druk op het zorgsysteem te bagatelliseren, maar omdat ik mij zorgen maak over de gigantische impact van maatregelen voor de meest kwetsbare mensen. Kinderen die niet meer bij hun dementerende moeder mogen zijn, mensen die eenzaam en alleen hun angsten moeten zien te beteugelen, structuur en strohalmen in het dagelijks leven die wegvallen, mensen die dood moeten gaan zonder dierbaren om hen heen… En is er ook zoveel indirect leed dat zich vaak wat meer buiten het directe gezichtsveld afspeelt: daklozen die zonder opvang, maar ook zonder wc en koffieoplaadpunt de dag door moeten zien te komen, vluchtelingen die aan de poort geweigerd worden, de dreigende toename van huiselijk geweld in overbelaste gezinnen en ga zo maar door.

De gevolgen van het op grote schaal ‘sociale afstand houden’ zijn voor veel mensen hartverscheurend.

Is dat wat het is? Kunnen we dat verdragen? Moeten we dat willen verdragen? Ik weet het niet. Maar ik weet wel dat we elkaar moeten helpen om deze vragen te durven stellen. Ook nu. Juist nu. Om met elkaar te zoeken naar mogelijke manieren van doen die zowel in epidemiologische als menselijke zin ‘verstandig´ zijn en ons de menselijke maat niet doen verliezen.

Ook in de Stichting Presentie bezinnen we ons op wat ons nu te doen staat. We willen graag ondersteuning bieden aan diegenen die zich inzetten voor goede zorg en hulp. Daarvoor bieden we onze expertise aan. Wie behoefte heeft aan ruimte om op adem te komen of even stil te staan om te reflecteren in deze hectische tijden, kan contact met ons opnemen om te kijken wat wij kunnen betekenen.

Daarnaast proberen wij vanaf heden (30 maart 2020) drie keer per week (op maandag, woensdag en vrijdag) een item te plaatsen onder de noemer presentie in coronatijd. We zullen op allerlei manieren, zoals met columns, filmpjes, kennisdossiertjes, proberen u een hart onder de riem te steken, te inspireren om ook in deze hectische tijden ruimte te maken voor reflectie en u te voorzien van inhoudelijke voeding op het gebied van presentie. Waar mogelijk zullen we een verbinding maken met de actuele opgaven waarvoor de coronapraktijk ons stelt. We proberen uit te zoeken hoe presentie kan helpen om in deze verwarrende tijden op koers te blijven, op zoek naar wat hier en nu ‘het goede’ kan zijn.

Hou hiervoor onze website (www.presentie.nl), de nieuwsbrief (aanmelden via de website - Nieuwsflits) en onze LinkedIn-pagina in de gaten!

We wensen u veel moed, gezondheid, uithoudingsvermogen en hopelijk ook voldoening toe.

Marjanneke Ouwerkerk, directeur Stichting Presentie

Samen met ouderenzorgorganisatie Zorgbalans doet Stichting Presentie onderzoek naar wat het betekent om iemand te zijn met vergevorderde dementie. We hebben de unieke gelegenheid gekregen
om een aantal bewoners van zeer nabij te mogen volgen. Dicht op de huid. Namelijk door urenlang met hen te verkeren, in hun sfeer, hun dagritme meelevend,
van zorgmomenten tot uitgestrekte leegtes in de dag, van nabije ontmoetingen tot eenzame stilte. We probeerden ‘klein te kijken’ om zo iets op te pikken van wat er in hen omging, van wat zij ons, al dan niet met taal, leken te vertellen.